ยิ่งสูงวัยปัจจัยเสี่ยงยิ่งมาก

คงไม่มีใครปฏิเสธว่าเมื่อเข้าสู่ช่วงวัยสูงอายุทุกคนย่อมต้องเผชิญกับความเสื่อมและหายไปของบางสิ่งบางอย่าง ทั้งการเกษียณจากงานและเริ่มหมดไฟความเสื่อมถอยของสุุขภาพร่างกาย อาการเจ็บป่วยจากโรคต่าง ๆ สังคมรอบตัวก็ค่อยๆ เปลี่ยนแปลงไป เหล่านี้คือปัจจัยแวดล้อมที่ส่งผลให้ผู้สููงวัยมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคซึมเศร้า ทว่าปัจจัยหลักๆ คือ

• ความเสื่อมของร่างกายและอาการเจ็บป่วย :
  ยิ่งอายุมากขึ้นความเสี่ยงที่จะเป็นโรคต่างๆ ก็มากขึ้น และหลายโรคก็นำมาซึ่งความเจ็บปวดทรมาน เช่น โรคหลอดเลือดแตก ตีบตัน โรคสมองเสื่อม โรคพาร์กินสัน โรคมะเร็ง โรคข้อ ฯลฯ การเป็นโรคเหล่านี้ไม่เพียงทำให้ดูแลตัวเองได้น้อยลงจนส่งผล ให้จิตใจย่ำแย่ แต่ยังเกี่ยวข้องกับการอักเสบซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของอาการซึมเศร้า ทำให้ผู้สูงวัยที่ป่วยด้วยโรคเหล่านี้มีโอกาสเป็นโรคซึมเศร้าเยอะขึ้น
• ความโดดเดี่ยว เครียด กังวล :
  เมื่่อเวลาในชีวิติผ่านไปเรื่อยๆ ผู้คนรอบตัวก็ลดน้อยลงเรื่อยๆ เช่นกัน อาจจะเพื่อนน้อยลงเพราะเกษียณจากงานที่ทำ คู่ครองเสียชีวิต ลูกหลานแยกบ้าน ฯลฯ ทำให้ผู้สูงวัยจำนวนมากต้องอยู่คนเดียวขาดการสนับสนุนทางสังคม จนเกิดความรู้สึกโดดเดี่ยว เครียด เหงา ไม่มีคุณค่า และไร้จุดหมาย บางคนอาจรู้สึกว่าตัวเองทำอะไรได้น้อยลง เป็นภาระของลูกหลาน จนรู้สึกไม่ดีและทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าได้
• เคยเป็นโรคซึมเศร้ามาก่อน :
  หากเคยเป็นโรคซึมเศร้าในช่วงวัยรุ่น หรือวัยทำงานมาก่อน ความเสี่ยงที่จะเป็นโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุจะยิ่งสูงขึ้น

สัญญาณเตือนผู้ใหญ่ในบ้านอาจมีอาการซึมเศร้า

อาการของโรคซึมเศร้าในผู้สูงวัยไม่ต่างจากโรคซึมเศร้าที่เกิดกับวัยอื่น สังเกตได้จากอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป ไม่สนใจสิ่งรอบตัว ปฏิสัมพันธ์กับคนอื่นน้อยลง แยกตัวออกจากสังคม หลับยาก เบื่ออาหาร สมาธิสั้น ทำอะไรช้า ฯลฯ นอกจากนี้ยังอาจมีอารมณ์หงุดหงิดง่ายขึ้น ไม่อยากทำอะไร แม้แต่สิ่งที่เคยชอบก็ไม่อยากทำ บางคนอาจถึงขั้นรู้สึกว่าไม่อยากมีชีวิตอยู่ จนอยากทำร้ายตัวเอง อ.ดร.นพ.ชาวิท แนะนำว่า หากสังเกตสัญญาณเตือนให้ดีจะรู้ได้ว่าผู้ใหญ่ในบ้านมีอาการซึมเศร้าหรือไม่ “แม้ว่า ผู้สูงอายุจะทำกิจกรรมน้อยจนดูออกยากว่าเศร้าหรืออารมณ์ดี แต่คนไข้หรือญาติจะสังเกตเห็นได้จากอารมณ์หงุดหงิดที่มากขึ้นหรือการแยกตัวออกจากสังคม และในรายที่มีอาการเจ็บป่วยทางร่างกายอยู่แล้ว เช่น เข่าเสื่อมอยู่เดิม กระดูกสันหลังเสื่อมอยู่เดิม ปวดเข่าปวดหลััอยู่บ้าง หากอารมณ์แย่ลงจะทำให้อาการปวดมากขึ้น ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนที่ทำให้สังเกตได้ว่าน่าจะเป็นโรคซึมเศร้า” ดังนั้นเมื่อสังเกตพบอาการเหล่านี้ควรเข้ารับการตรวจวินิจฉัยเพื่อป้องกันผลกระทบร้ายแรงที่อาจตามมา

Step 1

เมื่อตัวผู้สูงอายุเองหรือคนรอบข้างสังเกตว่าอารมณ์เปลี่ยนไป ไม่มีความสุข จะนำไปสู่การสืบค้นว่าอาการต่างๆ เหล่านั้นคืออาการของโรคซึมเศร้าหรือไม่

Step 2

เมื่อพบว่าอาการนั้นเกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้า ต้องพิจารณาต่อว่าคนไข้มีความเสี่ยงร่วมกับโรคอื่น หรือมีปัจจัยทางสังคมที่อาจส่งผลต่ออาการของโรคซึมเศร้าหรือไม่ เพื่อทำการรักษา
เยียวยาไปพร้อมกัน เช่น หากมีอาการข้อเสื่อม ความเจ็บปวดที่เกิดขึ้นนั้น อาจกระทบต่ออารมณ์ความรู้สึกจนนำไปสู่อาการซึมเศร้าได้จึงต้องรักษาควบคู่่กัน หรือกรณีที่อยู่คนเดียว ความรู้สึกเหงาโดดเดี่ยวคือปัจจัยหนึ่งที่ทำให้เป็นโรคซึมเศร้า หากไม่แก้
ปัญหาเหล่านี้ การรักษาให้หายขาดก็อาจทำได้ยาก

Step 3

จากนั้นควรตรวจร่างกายเพิ่มเติมอย่างละเอียด เพื่อดูว่ามีปั ญหาทางด้านสุขภาพอื่นๆ ซ่อนอยู่อีกหรือไม่ เพราะอาจมีปัจจัยที่ส่งผลต่ออารมณ์อย่างไทรอยด์ที่ผิดปกติ หรือภาวะอื่น ๆ ร่วมด้วยก็เป็นได้

Step 4

ตรวจวินิจฉัยว่าคนไข้เป็นโรคซึมเศร้าระดัับไหน คนไข้ที่มีอาการไม่มากสามารถเลือกได้ระหว่างการทำจิตบำบัดหรือการใช้ยา หรือจะรักษา
แบบผสมผสานควบคู่กันก็ได้เช่นกัน แต่หากอยู่ในระดับปานกลางถึงมาก มีอาการทางจิตเวชร่วมด้วย หรือมี
ความคิดฆ่าตัวตายชัดเจนต้องรักษาด้วยการให้ยาร่วมกับการแก้ปัญหาอื่น ๆ อย่างเร่งด่วน

อ.ดร.นพ.ชาวิท ตันวีระชัยสกุล
จิตแพทย์ผู้สูงอายุ ภาควิชาจิตเวชศาสตร์
คณะแพทยศาสตร์์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
และศูนย์ดูแลภาวะสมองเสื่อม โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย